Jesion wyniosły

Jesion jest drzewem rosnącym na siedliskach wilgotnych; najczęściej występuje nad rzekami – w lasach łęgowych, m.in. razem z olszą czarną. Ze względu na cenne drewno był wybiórczo wycinany, dlatego współcześnie drzewostany łęgów jesionowo-olszowych często pozbawione są jesionu. Jesion wyniosły jest niezwykle zmienny, pod względem szeregu różnych cech. Posiada największy zasięg korzeni bocznych, spośród wszystkich rodzimych gatunków drzew.

Samo określenie gatunku: "wyniosły" nawiązuje do  wysokiej, regularnej i strzelistej sylwetki, dzięki której bywa on czasami uważany za "arystokratę wśród drzew".  Pień jesionu wyniosłego jest  gruby, prosty, a korona luźna i prześwitująca. Oczywiście, drzewa rosnące w wolnej przestrzeni posiadają bardziej krępą i rozłożystą sylwetkę, a ich konary mogą być potężniejsze. Starsze osobniki są najszersze w obrębie wierzchołka korony.

Kora jest jasnoszara, z czasem wykształcająca sieć płytkich, krzyżujących się bruzd. 

Nieparzystopierzasto złożone liście składają się  z 9-13 listków i są osadzone na gałązkach nakrzyżlegle. Listki są wąskoeliptyczne, na końcu zaostrzone, jasne- do ciemnozielonych (duża zmienność w zależności od osobnika), nagie (z wyjątkiem środkowego nerwu na spodzie), prawie siedzące. Brzeg listka jest ostro piłkowany.

Jesion wyniosły przedstawia pełną skalę przejść od dwupienności do jednopienności. Niektóre drzewa zmieniają płeć co sezon, u innych tworzą się jednocześnie kwiaty i męskie i żeńskie, jeszcze inne wytwarzają kwiaty obupłciowe. Kwiaty zebrane w gęste, wiechowate kwiatostany, tworzą się na szczytach jednorocznych pędów. Pojedyncze kwiaty są bardzo drobne i niepozorne, nie posiadają w ogóle okwiatu (ani korony, ani kielicha). Jesion zaczyna kwitnienie zanim rozwiną się liście – na przełomie marca i kwietnia.

Pojedyncze, języczkowate skrzydlaki, zebrane w gęste owocostany, są tworzone w bardzo dużych ilościach. Każdy owoc składa się z jednonasiennego, płaskiego orzeszka, opatrzonego języczkowatym skrzydełkiem, wąsko zaostrzonym u podstawy i łagodnie zaokrąglonym przy końcu. Kolor skrzydlaków w młodości intensywnie zielony, następnie żółtawy, po dojrzeniu –  jasnobrązowy. Owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września, a okres ich opadania z drzewa trwa często nawet przez całą zimę i część wiosny. Opadają lecąc skośnym lotem i wirując. 

Pąki wierzchołkowe są szerokie, na szczycie najczęściej zaostrzone, czasami również zaokrąglone, większe od pąków bocznych. Łuski pąków bardzo charakterystyczne, matowo czarne, przeważnie z brązowymi brzegami.

• Jesion wyniosły należy do rodzimych drzew najpóźniej rozwijających liście na wiosnę (na niżu – w drugiej połowie maja, w górach – na początku czerwca). Jest to związane z ich dużą wrażliwością na niskie temperatury (sposób „obrony” przed wiosennymi przymrozkami). Liście jesionu wcześnie opadają (niekiedy nagle – w ciągu 1-2 dni), często bez przebarwiania się.
• Jesiony, które w danym roku owocowały, mają zawsze mniejsze przyrosty drewna od tych, które produkowały jedynie kwiaty męskie.
• Zwykle jesiony żyją 200-300 lat, ale mogą osiągać wiek 800 lat, dorastać do ponad 50 m, a ich pnie mogą mieć ponad 2 m średnicy. 
• Ludy, zamieszkujące w czasach prehistorycznych środkową i północną Europę, właśnie z jesionem związały najwięcej legend i wierzeń o charakterze magicznym. Było to m.in. święte drzewo Skandynawów i zarazem ich centrum świata; również dla Słowian było to drzewo o wielkiej mocy, m.in. leczniczej, stąd jesiony były od niepamiętnych czasów chętnie sadzone przy domostwach.

• Jest długowiecznym symbolem „dojrzałych” lasów.

• Drewno wykorzystywane jest w meblarstwie oraz do wyrobu uchwytów narzędzi. Wyplata się z niego również kosze, kiedy potrzebny jest materiał mocniejszy od wikliny.

• W irlandzkim hokeju na trawie używa się kijów zrobionych z jesionu i stąd popularna nazwa tej dyscypliny „clash of the ash”

• Drewno jest ciężkie, twarde i odporne na wstrząsy. Z drewna jesionu wykonywano  konstrukcje pierwszych samolotów oraz nadwozia jednego z najpopularniejszych pierwszych samochodów kombi lat 50’ XX w. Morrisa Travellera.

• Tradycyjny szwedzki sposób budowy domków na drzewie polega na ogłowieniu jesionu, umieszczeniu na pniaku drewnianej platformy i czekaniu aż wokół niej pojawią się odroślą.

• W medycynie ludowej korą jesionu leczy się reumatoidalne zapalenie stawów. Jednak właściwości lecznicze jesiony znane były już w starożytnych Chinach w krajach śródziemnomorskich, gdzie korą leczono febrę. Hipokrates zalecał liście jesionu  do uregulowania układu trawiennego.