Poznajemy drzewa i krzewy

Brzoza brodawkowata

O drzewie

Pospolite, światłożądne drzewo pionierskie – jako pierwsza zasiedla tereny bezleśne,  wkracza na zręby, odłogi, a nawet pojawia się na dachach zaniedbanych budynków i na ruinach. Dłużej utrzymuje się głównie na piaszczystych, ubogich siedliskach. Na bardziej żyznych przegrywa konkurencję z innymi gatunkami drzew, m.in. w wyniku zacienienia.

Pokrój

Smukła korona charakteryzuje się długimi, cienkimi i zwisającymi z grubszych konarów gałązkami, upodabniającymi ją do fontanny. Pień jest smukły.

Kora

U młodych drzew kora jest błyszcząca  i żółtobrązowa. Młode pędy są również jasnobrązowe, pokryte licznymi przetchlinkami (brodawkami) – stąd wywodzi się nazwa. Dorosłe drzewa mają białą korę, z ciemnymi, wyraźnymi smugami lub rombami, zaś u nasady starszego pnia jest ona ciemna i spękana.

Liście

Liście są trójkątne, jajowatotrójkątne lub rombowate, z podwójnie piłkowanym brzegiem, obustronnie nagie. Wierzch ich jest intensywnie zielony, spód jaśniejszy. Ich blaszka ma długość do 7 cm, zaś ogonek liściowy – 1,5-3 cm. Ustawione są skrętolegle. Młode liście są lepkie.

Kwiaty

Brzoza jest rośliną jednopienną. Rozdzielnopłciowe kwiaty zebrane są w wydłużone kwiatostany – kotki, wyrastające na końcach pędów: męskie zwisają, natomiast żeńskie są pionowo wzniesione. Kwiatostany męskie pojawiają się już późnym latem lub jesienią, a rozwijają wiosną – po przezimowaniu, natomiast żeńskie tworzą się wewnątrz pąków i zimują wraz z zawiązkami liści. Brzozy kwitną od marca do maja.

Owoce

Wałeczkowate, żółtobrązowe owocostany rozsypują się, rozsiewając bardzo drobne orzeszki, każdy z dwoma małymi skrzydełkami, dzięki którym wiatr przenosi je na duże odległości. Nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania; wiele z nich jest pustych i nie kiełkuje wcale.

Pędy

Na młodych pędach przeważnie występują bardzo liczne brodawki, pokryte białawą wydzieliną. Na starszych, brązowych lub czerwonobrązowych pędach brodawki występują mniej licznie. Pąki są wydłużone, zaostrzone na szczycie, siedzące lub odstające, lepkie. Łuski pąków początkowo mają zabarwienie zielone, następnie żółtawe, ostatecznie czerwonobrązowe.

Ciekawostki

  • Biały kolor kory brzozy wynika z zawartości barwnika zwanego betuliną. Betulinę stosuje się w kosmetyce oraz dermatologii, gdyż łagodzi podrażnienia i regeneruje skórę w przypadku oparzeń, odmrożeń oraz uczuleń.
  • Gałązki brzozy używane są do wyrobu mioteł i koszyków. Pęczki gałązek z liśćmi stosuje się niekiedy w saunie, do zdrowotnego biczowania ciała.
  • Lapońscy rybacy w odwarze z brunatnej części kory brzozy zanurzali sieci rybackie, przedłużając ich trwałość.

  • Sok brzozowy, zwany oskołą, stosowany jest w medycynie ludowej i kosmetyce. Zawiera on m.in. fruktozę, sole mineralne (w tym szereg mikroelementów). Wykazuje działanie wzmacniające, regulujące przemianę materii, zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych, wzmacnia włosy i przeciwdziała ich wypadaniu a np. w Puszczy Kozienickiej gotowano go z mąką żytnią i mlekiem, a na Kurpiach zagęszczano przez gotowanie i odparowanie, używając do słodzenia potraw. Współcześnie najczęściej jest pasteryzowany, z dodatkiem kwasu askorbinowego. 
  • Liście brzozy są jednym z najstarszych leków ludowych. Dawniej używane na okłady przeciwreumatyczne oraz jako lek przeciwbiegunkowy, współcześnie stosowane są w przewlekłych chorobach układu moczowego.
  • Tradycyjnym produktem wytwarzanym z kory brzozy jest dziegieć – lepka, ciemnobrązowa ciecz. Proces jego produkcji, trwający wiele godzin, był kiedyś pilnie strzeżoną tajemnicą. Wytwarzany był w smolarniach, przez rozpalenie ognia w specjalnie przygotowanych dołach ziemnych, w których ułożono stosy drewna, uszczelnione darnią, mchem i gliną, a następnie obsypane ziemią. Dziegieć spływał do glinianego naczynia, umieszczonego na dnie dołu. Ta bardzo cenna substancja posiada właściwości antyseptyczne, bakteriobójcze oraz impregnacyjne. Niegdyś była bardzo rozpowszechniona i stosowana jako lek w chorobach skóry.
  • Brzoza nierzadko obsiewa się na ruinach i nieużytkach poprzemysłowych. Jest odporna na zanieczyszczenia powietrza, niskie temperatury, rośnie szybko i radzi sobie dobrze w warunkach nieodpowiednich dla innych drzew liściastych. Jest jednak krótkowieczna i rzadko przekracza wiek 100 lat.
  • Brzoza cechuje się intensywną transpiracją (parowaniem wody przez aparaty szparkowe liści), dlatego była sadzona podwójnymi rzędami drzew na skrajach monokultur sosnowych, od strony dróg i torów kolejowych, jako element zabezpieczenia przed rozprzestrzenianiem się ewentualnego pożaru. Takie nasadzenia mają też ogromne znaczenie biocenotyczne. Ściółka powstała z liści brzozy przyczynia się do użyźnienia podłoża.
  • Czyste drzewostany brzozowe to tzw. brzeziny. Jeśli brzezina wykształci się w szczególnych warunkach siedliskowych – na terenie podmokłym, na podłożu torfowo-murszowym, wówczas może reprezentować zespół brzeziny bagiennej, zaliczany do priorytetowego siedliska, chronionego w ramach sieci Natura 2000.
  • Drewno brzozy ma atrakcyjny wygląd, jest lekkie i wytrzymałe, otrzymuje się z niego wyjątkowej jakości okleinę, wykorzystywaną w przemyśle meblarskim i zabawkarskim. Jego sztywność i sposób reagowania na dźwięki sprawia, że często wykonuje się z niego bębny oraz obudowy do głośników.
  • Słowo birch (z ang. brzoza) jest bardzo stare i ma związek z czasownikiem troszczyć się, ponieważ Słowianie uważali, że brzoza chroni ludzi. To na korze brzozy zapisywano święte księgi wedyjskie (Sanskryt - święty język Hindusów).

 

Sprawdź ile się nauczyłeś

Zachęcamy do korzystania z testów online sprawdzających zdobytą wiedzę o drzewach i krzewach.
Przygotowaliśmy tryb nauki i tryb testu (ograniczenie czasowe).
Życzymy powodzenia :)
 

Przejdź do góry strony