Brzoza brodawkowata

Pospolite, światłożądne drzewo pionierskie – jako pierwsza zasiedla tereny bezleśne,  wkracza na zręby, odłogi, a nawet pojawia się na dachach zaniedbanych budynków i na ruinach. Dłużej utrzymuje się głównie na piaszczystych, ubogich siedliskach, gdyż przegrywa konkurencję z innymi gatunkami drzew, m.in. w wyniku zacienienia.

Korona charakteryzuje się długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami, które upodabnia ją do fontanny. Pień jest smukły.

U młodych drzew kora jest błyszcząca  i żółtobrązowa. Młode pędy są również jasnobrązowe, pokryte licznymi przetchlinkami (brodawkami) -  stąd wywodzi się nazwa. Dorosłe drzewa mają białą korę, z ciemnymi, wyraźnymi smugami lub rombami, zaś u nasady starszego pnia jest ona ciemna i spękana.

Liście są trójkątne, jajowatotrójkątne lub rombowate, z podwójnie piłkowanym brzegiem. Wierzch ich jest intensywnie zielony, spód jaśniejszy. Młode liście są lepkie.

Kwiaty są zebrane w wydłużone kwiatostany – kotki, wyrastające na końcach pędów: męskie zwisają na ich końcach, natomiast żeńskie są pionowo wzniesione. Na zdjęciu: kwiatostan męski.

Wałeczkowate, żółtobrązowe owocostany rozsypują się, rozsiewając bardzo drobne orzeszki z dwoma drobnymi skrzydełkami, dzięki którym wiatr przenosi je na duże odległości. Nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania.

• Sok brzozowy, zwany oskołą, stosowany jest w medycynie ludowej i kosmetyce. Zawiera on m.in. fruktozę, sole mineralne, w tym – mikroelementy. Wykazuje działanie wzmacniające, regulujące przemianę materii, zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych, wzmacnia włosy i przeciwdziała ich wypadaniu. Sok brzozowy obrabiano na wiele sposobów, np. w Puszczy Kozienickiej gotowano go z mąką żytnią i mlekiem, a na Kurpiach zagęszczano przez gotowanie i odparowanie, używając do słodzenia potraw. Współcześnie najczęściej jest pasteryzowany, z dodatkiem kwasu askorbinowego
• Gałązki brzozy używane są do wyrobu mioteł i koszyków. Pęczki gałązek z liśćmi stosuje się niekiedy w saunie, do zdrowotnego biczowania ciała.
• Brzoza nierzadko obsiewa się na ruinach i nieużytkach poprzemysłowych. Jest odporna na zanieczyszczenia powietrza, niskie temperatury, rośnie szybko i radzi sobie dobrze w warunkach nieodpowiednich dla innych drzew liściastych. Jest jednak krótkowieczna i rzadko przekracza wiek 100 lat.
• Drewno brzozy ma atrakcyjny wygląd, jest lekkie i wytrzymałe, otrzymuje się z niego wyjątkowej jakości okleinę, wykorzystywaną w przemyśle meblarskim i zabawkarskim. Jego sztywność i sposób reagowania na dźwięki sprawia, że często wykonuje się z niego bębny oraz obudowy do głośników.
• Słowo birch (z angielskiego - brzoza) jest bardzo stare i ma związek z czasownikiem troszczyć się, ponieważ Słowianie uważali, że brzoza chroni ludzi. To na korze brzozy zapisywano święte księgi wedyjskie (Sanskryt - święty język Hindusów)
• Za biały kolor kory odpowiada betulina, chroniąca drzewo przed promieniowaniem słonecznym, infekcjami i innymi szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Dzięki niej kora nie chwyta wilgoci i nie gnije. Dawniej umieszczano ją pod gontami, co znacznie przedłużało trwałość drewnianych domów.
• Lapończycy i Finowie z białej kory brzozy wyplatali kosze, maty, obuwie i niektóre części ubrania. Rozdzieloną na cienkie płatki przykładali na niegojące się rany a zmieloną dodawali do mąki.
• Lapońscy rybacy w odwarze z brunatnej części kory brzozy zanurzali sieci rybackie, przedłużając ich trwałość.